„Maj – rocznica pięknych serc , / Maj – rocznica wielkich myśli. / Tym , co dawno przeminęli , / Hołd składają ci, co przyszli”.
230. rocznica uchwalenia Konstytucji 3 Maja.
Konstytucja 3 maja, a właściwie Ustawa Rządowa z dnia 3 maja, była wielkim osiągnięciem narodu chcącego zachować niezależność państwową. Historia tejże ustawy ma głębokie korzenie. W pierwszej połowie XVIII w., państwo polskie przechodziło kryzys. Władcy z saskiej dynastii Wettinów (August II Mocny i August III Sas) prowadzili politykę niekorzystną dla państwa polskiego. W okresie panowania Augusta III Polska nie odgrywała samodzielnej roli w polityce europejskiej a chaos polityczny pogłębiał się. Konsekwencją tego było mieszanie się państw sąsiednich w wewnętrzne sprawy Polski, która stopniowo traciła samodzielność. Po śmierci Augusta III, przy poparciu Katarzyny II, na króla Rzeczpospolitej został wybrany Stanisław August Poniatowski. Natomiast 5 sierpnia 1772 r. w Petersburgu Austria, Prusy i Rosja podpisały traktat rozbiorowy. Po dramacie rozbioru ratunkiem dla suwerenności Państwa Polskiego mogła być tylko zasadnicza reforma. Wydarzenia na świecie stworzyły atmosferę sprzyjającą zmianom. Sąsiedzi Polski byli zbyt zaangażowani w wojny (w szczególności z Imperium Osmańskim) i w rozwiązywanie wewnętrznych konfliktów. Największe możliwości reform otworzył Sejm Czteroletni obradujący w latach 1788–1792. Konstytucja (Ustawa Rządowa) została uchwalona 3 maja 1791roku przez obradujący Sejm, który do historii Polski przeszedł pod nazwą Czteroletniego lub Wielkiego. Konstytucja 3 Maja była pierwszą w Europie, drugą na świecie (po Konstytucji Stanów Zjednoczonych) ustawą zasadniczą. Twórcy Konstytucji 3 Maja określili ją jako „ostatnią wolę i testament gasnącej Ojczyzny”. Została przyjęta przez aklamację, w obecności 1/3 składu posłów. Dokument składał się z uroczystej preambuły i 11 artykułów. Na ostateczny tekst konstytucji mieli wpływ król Stanisław August Poniatowski, Ignacy Potocki, Hugo Kołłątaj. Została zaprojektowana w celu zlikwidowania obecnych od dawna wad opartego na wolnej elekcji i demokracji szlacheckiej systemu politycznego Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Konstytucja zmieniła ustrój państwa na monarchię dziedziczną, wprowadziła trójpodział władzy, ograniczyła znacząco demokrację szlachecką, wprowadziła częściowe zrównanie praw osobistych mieszczan i szlachty oraz stawiała chłopów pod ochroną państwa. Konstytucja formalnie zniosła liberum veto.
Uchwalenie Konstytucji 3 maja 1791 roku, obraz Kazimierza Wojniakowskiego z 1806 roku
Jan Matejko uchwycił na swoim obrazie namalowanym w 1891 roku chwilę, w której 3 maja, wielki tłum wypełnił ulicę świętojańską w Warszawie, będącą najkrótszą drogą z Zamku Królewskiego do kolegiaty św. Jana – kościoła parafialnego królewskiej siedziby. Obecnie obraz znajduje się w galerii Zamku Królewskiego w Warszawie. Centralną postacią jest wybitny polityk, marszałek Sejmu Wielkiego- Stanisław Małachowski. Niesiony jest na ramionach posłów ziemi krakowskiej Aleksandera Linowskiego oraz poznańskiej Ignacego Zakrzewskiego. W swojej prawej dłoni dzierży tekst ustawy zasadniczej. Obok niego, na ramionach, niesiony jest Kazimierz Nestor Sapieha, marszałek litewski. Za nim kroczy Andrzej Zamoyski wspierający się ramieniem na Stanisławie Staszicu. Król Stanisław August Poniatowski został ujęty w momencie wchodzenia na stopnie kościoła, niezgodnie z prawdą historyczną ubrany w czerwony płaszcz koronacyjny. W drzwiach kościoła witają go księżna kurlandzka Dorota Biron i morganatyczna żona władcy, Elżbieta Grabowska. Dziewczyna w żółtej sukni to córka prezydenta Warszawy, Marianna Dekert, której ojciec (Jan) znajduje się na lewo od niej (pochylony). Warto zauważyć, iż Dekert już wtedy nie żył, ale zamiarem Matejki było zaznaczenie jego roli w wymuszeniu na Sejmie Wielkim prawa o miastach. Postać na koniu to szwoleżer Józef Poniatowski, bratanek króla. W czarnej sutannie pośrodku obrazu znajduje się również Hugon Kołłątaj, który odegrał znaczącą rolę przy pisaniu oraz uchwaleniu Konstytucji. Dostrzec można dramatyczną scenę rozgrywającą się na pierwszym planie, która miała faktycznie miejsce. Poseł ziemi kaliskiej Jan Suchorzewski, przeciwny uchwaleniu Konstytucji próbował sterroryzować zgromadzonych grożąc zabiciem swego wyrywającego się syna. Rękę z nożem powstrzymuje Stanisław Kublicki – jeden z najaktywniejszych reformatorów Sejmu Wielkiego. Karty wysypujące się z kieszeni Suchorzewskiego to aluzja do przekupstwa, jakiemu się poddał ze strony posła rosyjskiego.
Jan Matejko, Konstytucja 3 Maja 1791 roku, 1891
W tym roku obchodzimy 230. rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 Maja. „Maj – rocznica pięknych serc , / Maj – rocznica wielkich myśli. / Tym , co dawno przeminęli , /Hołd składają ci, co przyszli”.
Katarzyna Wandas klas 1h
